پژوهش‌های مشترک ایران و آلمان در غار بوف

 

برنامه "پژوهش‌های دوران سنگ ایران و توبینگن" در قالب چهارمین فصل کاوش در غار بوف به منظور دست‌یابی به تصویری روشن از ساختار معیشتی و فرهنگی نخستین انسان‌های مدرن در درون فلات ایران در حال انجام است.

"محسن زیدی" باستان‌شناس و سرپرست ایرانی هیئت کاوش در روز یکشنبه ۳٠ مهر ٩۶ با اعلام این خبر گفت: پس از انجام سه فصل بررسی‌های پارینه سنگی و بازدید از اماکن پارینه سنگی در نقاط گوناگون کشور در سال‌های ١۳۸۲ تا ١۳۸۴، برنامه "پژوهش‌های دوران سنگ ایران و توبینگن" در سال ١۳۸۵ به انجام کاوش در غار بوف یکی از غارهای مهم شهرستان رستم در استان فارس اختصاص یافت. هدف اصلی از انجام این جست و جو، مطالعه دوره گذار از پارینه سنگی میانی به جدید، بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های پارینه سنگی جدید زاگرس جنوبی و دیگر بخش‌های کشور خصوصاً غرب زاگرس میانی و نیز مطالعه فرهنگ و رفتار انسان در آغاز پارینه سنگی جدید بود. در فصل اول کاوش، دو ترانشه در بخش‌های دهانه و دیواره انتهایی غار در راستای یکدیگر ایجاد و در فصل دوم با ادامه روند در این دو بخش، بخش میانی بین این دو ترانشه نیز بررسی شد که در نهایت مساحت ١۸ مترمربع را در بر می‌گرفت.

این باستان‌شناس اظهار کرد: با استفاده از دقیق‌ترین روش‌ها در انجام این کاوش، در تلاش بودیم تا تمام داده‌های باستانی گردآوری شود که در نتیجه، علاوه بر دست‌افزارهای سنگی گاهاً با ابعاد تنها چند میلیمتر، بقایای گیاهی، جانوری و تعداد محدودی اشیای کوچک مانند صدف نیز به دست آمد. این داده‌ها از ۴ لایه اصلی به دست آمد که عبارتند از لایه ١ که سطح مکان کاوش را در بر می‌گرفت، لایه ۲ که بلافاصله پس از این لایه آمده و عمدتاً شامل دست‌افزارهای سنگی به همراه میزان محدودی سفال متعلق به دوره‌های متاخر بود و لایه ۳ که در آن سفالی رؤیت نشد و تنها دست‌افزار سنگی و بقایای گیاهی و جانوری پارینه سنگی به دست آمد و بیشترین میزان داده‌ها نیز از همین لایه کسب گشت و در لایه ۴ به نحو قابل توجهی از میزان یافته‌ها کاسته می شود. بر اساس لایه ‌نگاری و تخمین ضخامت لایه‌ها هنوز چندین متر از رسوبات پارینه سنگی در بخش دهانه غار موجود است که اهمیت زیادی در شناسایی و مطالعه لایه‌ گذار از پارینه سنگی میانی به جدید دارد؛ به همین دلیل در ادامه کاوش در فصل سوم تمرکز بر بخش جلویی غار را بیشتر کردیم تا بتوانیم به ماهیت نهشته‌های قدیم ‌تر پی ببریم. البته نتایج حاصل از این کاوش‌ها، حاکی از وجود صنعتی متفاوت در فناوری دست افزارسنگی در این منطقه بود. صنعت مذکور با تکیه بر پایه تمرکز بر ساخت ریز تیغه، بر اساس منطقه ی موجود، صنعت رستمی نامیده شد. تعداد ١۳ نمونه تاریخ ‌نگاری به روش کربن ١۴ از غار مزبور صورت گرفت که بر اساس آن، قدمت این محوطه بین ۳۵ تا ۴١ هزار سال تقویمی می باشد.

"محسن زیدی" افزود: کار کاوش هنوز به ‌پایان نرسیده و سنگ بستر در عمیق‌ ترین بخش رؤیت گشته و در بخش جلویی غار نیز هنوز نمایان نشده و نهشته‌های فرهنگی هم چنان ادامه دارند. بر اساس داده‌های به ‌دست ‌آمده از کاوش، تاریخ ‌نگاری و روش کاوش، این غار در زمره یکی از مهم ‌ترین منابع برای ارائه داده‌های باستانی مربوط به گذار از دوران پارینه سنگی میانی به جدید و هم چنین آغاز دوره پارینه سنگی جدید در کشور بوده که در نتیجه بر اساس آن بازسازی چهره فرهنگی انسان در این دوره میسر شده است. در طی سه فصل کاوش در غار بوف، روشن گشت که نهشته‌های باستانی دارای عمق‌های متفاوتی هستند به این ترتیب که سنگ بستر غار به ‌سمت دهانه دارای شیب بیشتری می باشد. از آن جایی که در انتهای غار و نزدیک به دیواره، سنگ بستر هر چند در نقطه کوچکی نمایان شده، بر اساس محاسبه میزان شیب، هنوز مقدار قابل توجهی رسوب در بخش جلویی غار برای کاوش وجود دارد. در این بخش است که موفق به یافتن لایه گذار از پارینه سنگی میانی به جدید شدیم و به همین خاطر، فصل چهارم کاوش نیز در این قسمت متمرکز شد. 

"زیدی" اظهار کرد: تمام نمونه‌های زغالی و گیاهی مکشوفه از کاوش برای انجام تاریخ ‌نگاری کربن ١۴ به دقت از میان لایه‌های گوناگون انتخاب شدند تا توالی زمانی لایه‌ها را پوشش داده و روند تغییر و تحول معیشتی ساکنان غار بوف مورد مطالعه قرار گیرد. نمونه‌های مزبور برای تاریخ ‌نگاری به آزمایشگاه سن سنجی دانشگاه کیل در آلمان و آکسفورد در انگلستان فرستاده شد و از میان آن‌ها، سه مورد از بخش کاوش ‌شده انتهایی غار، تاریخی مربوط به مراحل آغازین پارینه سنگی جدید را نشان می‌دهند. در ادامه، سن آنها بین ۳۵ هزار تا ۴١ هزار سال پیش تخمین زده شد که نشان می‌دهند که غار بوف در بر دارنده یکی از قدیمی ‌ترین فرهنگ‌های پارینه سنگی جدید در کوهستان زاگرس و ایران است. بیشترین تعداد یافته ها از نوع دست‌افزار سنگی می باشد و علاوه بر آن مقادیر زیادی بقایای استخوان جانوری و گیاهی نیز در طی شناورسازی رسوبات حاصل از کاوش به‌ دست آمده است که بخش مهمی از یافته‌های باستانی غار بوف را تشکیل می‌دهند و مطالعات مربوط به آن هنوز به ‌اتمام نرسیده و تنها بخش کوچکی از آن به صورت نمونه مطالعه شده است. نتایج حاصل از این مطالعات به بازسازی سیستم معیشتی ساکنان غار بوف و ثبت اطلاعات مفیدی درباره ی تغییرات آب و هوایی در اواخر دوره پلیستوسن در منطقه دشت رستم نیز کمک فراوانی می‌کند. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که بیشتر آنها متعلق به جانوران سم‌دار، خوک و پرندگان است و در میان سم‌داران غزال، بز و گوسفند بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند. از طرف دیگر، روش شناورسازی و سرند آبی نهشته‌های باستانی مکشوفه از غاربوف، بقایای گیاهی بسیار خوبی را به دست داده که مطالعه آن‌ها در زمینه بازسازی اقلیم، سیستم معیشتی، کوچ‌نشینی و محیط زیست ساکنان غاربوف دارای اهمیت بسیاری است.

این باستان‌شناس گفت: از آنجایی که کاوش در غار بوف در طی سه فصل تنها در بخش کوچکی به سنگ بستر رسیده است و میزان زیادی از نهشته‌های باستانی پلیستوسن به ویژه نهشته‌های زیرین غار که برای اولین بار در فصل سوم نمایان شده، هنوز کاوش نشده‌اند، این غار نیازمند ادامه کاوش می باشد تا بتوان به یکی از پرسش‌های اساسی دوره پارینه سنگی جدید در ایران و جهان پاسخ داد که این پرسش روند تغییر از پارینه سنگی میانی به جدید را مورد بحث قرار می‌دهد. یکی از اهداف اولیه و مهم گروه "پژوهش‌های دوران سنگ ایران و توبینگن"، یافتن دوره گذار از پارینه سنگی میانی به جدید است که کاوش در غار بوف و یافته‌های ارزشمند آن به ویژه در فصل سوم، توانمندی بالای آن برای رسیدن به این هدف را آشکار ساخت. با توجه به مکان واقع شدن این غار در جنوب زاگرس و جنوب کشور و شمال خلیج فارس، این غار در معرض مهم‌ترین تحولات تاریخ بشر یعنی خروج انسان مدرن از آفریقا در دوره پلیستوسن فوقانی است. با تاریخ نگاری‌های حاصل از این غار قدمت آن به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اماکن‌ پارینه سنگی جدید کشور اثبات شد. چهارمین فصل کاوش در غار بوف استان فارس شهرستان رستم با مجوز ریاست پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، به سرپرستی "محسن زیدی" و "پروفسور نیکلاس کُنارد" از مؤسسه پیش از تاریخ و بوم ‌شناسی کواترنر و مرکز پژوهش‌های تحول انسان و دیرین اقلیم زنکنبرگ در دانشگاه توبینگن آلمان در حال انجام است. ما امیدواریم که با ادامه ی کاوش در غار بوف تا رسیدن به سنگ بستر بتوانیم به این اهداف مهم دست یابیم و به تصویری روشن از سیستم معیشتی و فرهنگی نخستین انسان‌های مدرن در درون فلات ایران دست یابیم.

منبع: http://chtn.ir/