تابلوی نقاشی "نبرد گنجه" متعلق به خانه‌ یکی از شاهزاده‌های قاجاری قم بوده است.

 

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که محل اولیه تابلوی نقاشی "نبرد گنجه" در یکی از خانه‌های تخریب ‌شده شاهزاده‌های قاجار در قم، در ماجرای ساخت مسجد اعظم بوده که توسط معمار مسجد برای حفاظت از آن، به موزه ایران باستان منتقل شده است.

"علیرضا بهرمان"، رئیس پژوهش کده هنرهای ملی سنتی پژوهش گاه، در نشست تخصصی تحلیل تاریخی و زیبایی‌ شناختی تابلوی نقاشی "نبرد گنجه" و مراسم رونمایی از کتاب "چند خط چند رنگ" که روز چهارشنبه ۲٠ بهمن ‌ماه برگزار شد، این مطلب را مطرح نمود و با بیان مستنداتی تأکید کرد که محل اولیه نقاشی "نبرد گنجه" عمارت نظامیه نبوده است. وی با اشاره به راه‌اندازی موزه ایران باستان در سال ١٣١۶ افزود: در زمان شروع فعالیت این موزه، "آندره گدار" با کمبود اشیا برای نمایش مواجه بود؛ از این ‌رو، به ‌دستور او برخی از آثار ارزشمند که امکان تخریب و سرقت آن‌ها وجود داشت از بدنه بناها جدا و به موزه ایران باستان منتقل گردید. به ‌دلیل نبود امکانات و دانش کافی در آن زمان این آثار به‌ صورت قطعات کوچک ‌تر به موزه انتقال داده می‌شد و با استفاده از مصالح ساختمانی دوباره به‌ شکل یکپارچه به نمایش در می‌آمد.

"بهرمان" با اشاره به تصمیم ‌گیری برای جداسازی موزه ایران باستان و دوران اسلامی در سال ١٣۵٠ و جانمایی آثار به‌ صورت منفک افزود: "به این منظور، هیأت کارشناسی از ایتالیا به ایران سفر نمود، ولی فقط بعد از جداسازی سه قطعه در جریانات پقمیروزی انقلاب اسلامی پروژه متوقف شد. اما با بیان ‌شدن این طرح در سال ١٣٧۴، برای انجام مجدد، شرکت ایتالیایی مبلغ زیادی پیشنهاد داد و در نهایت کار با یک گروه ایرانی به‌ سرپرستی این‌ جانب آغاز گردید. در سال ١٣٧۴ - ١٣٧۵ تمامی آثار موزه ایران باستان از بدنه جدا شد، ولی دیگر نمی ‌توانستیم این‌ها را مانند "آندره گدار" قطعه ‌قطعه کنیم، بلکه می بایست آن ها را به صورت یکپارچه منتقل کنیم. خط آخر این پروژه در سال ١٣٧۴ با انتقال تابلوی نقاشی "نبرد گنجه" به اتمام رسید که با توجه به حساسیت این تابلو اجازه انتقال آن داده نشد. اما در سال ١٣٧۶ دوباره جا به جایی این تابلو در اولویت کار قرار گرفت که گروه نهایتاً در سال ١٣۹۲ اجازه انتقال آن را به دست آورد.

"علیرضا بهرمان" با اشاره به روحیه مرمت گران و علاقه‌ای که به دریافت اطلاعات از آثار قبل از مرمت دارند گفت: از این ‌رو، پژوهش‌ها و تحقیقات گسترده‌ای انجام دادم تا محل پیدایش این اثر را بیابم. تابلوی نقاشی مذکور به بنای نظامیه تعلق ندارد، زیرا اندازه تابلو بزرگ ‌تر از این و به شکل گنبدی و یک طاقی‌مانند قوس ‌دار و احتمالاً حدود ۷ تا ۸ متر بوده است؛ پس بعید به ‌نظر می ‌رسد که به بنای نظامیه تعلق داشته باشد. از طرفی بیشتر تابلوهای نظامیه روی بوم بوده و نشان ‌دهنده آن است که در آن زمان نقاشی‌ها را بر روی پارچه می‌کشیدند تا در اثر تخریب بنا آسیب نبینند.

او با اشاره به پژوهش‌ها و مدارک موجود، محل اولیه تابلو را یکی از خانه‌های شاهزاده‌های قاجار در قم دانست و تصریح کرد: با ساختن مسجد اعظم قم در نزدیکی حرم حضرت معصومه (س)، به ‌دستور "آیت‌الله بروجردی" و توسط استاد "لرزاده"، تعدادی از خانه‌های قدیمی که متعلق به شاهزادگان قاجار بود خریداری و تخریب شد. استاد "لرزاده" احتمالاً برای نمایش و البته محافظت بیش تر، آن را به موزه ایران باستان تحویل داده است.

او گفت: این تابلو از قم و به‌ صورت قطعه ‌قطعه وارد موزه ایران باستان شده، ولی متأسفانه تاکنون سندی مبنی بر سال جابه‌جایی آن‌ها مشاهده نشده، زیرا در جریان انتقال مرکز اسناد به شیراز در دولت قبل بسیاری از مدارک آسیب دیده‌اند؛ ولی اگر ثابت شود که انتقال نقاشی بین سال‌های ١٣٣١ تا ١٣٣٣ بوده با قاطعیت می‌توان گفت که از شهر قم به موزه ایران باستان آمده است. سوای از آن تابلوی مذکور که بر روی دیوار کشیده شده بود پس از انتقال به موزه ایران باستان به‌ دست مرمت گران ایتالیایی بر روی پارچه منتقل گردید و به‌ صورت کنونی درآمده است.

او با اشاره به مراحل مرمت این تابلو، امکانات و توان آسیب ‌پذیری آن گفت: برای انتقال این تابلو به ‌روش سیلندری متوسل شدیم، ولی مشکلاتی داشتیم؛ به دلیل آن که نقاشی به مدت چند دهه آویزان بوده و احتمال شکنندگی‌ آن هم زیاد، پس در نهایت به‌ صورت لوله‌ای منتقل گردید و خوشبختانه در جایی که امروز قرار دارد به بهترین نحو و با در نظر گرفتن شرایط محیطی نصب شده است.

"سید احمد محیط ‌طباطبایی" رئیس ایکوم این تابلو را جزء آثار بسیار با ارزش موزه ملی دانست که نشان از هویت ملی و فرهنگی ایران دارد و اظهار کرد: این نگاره سر فصل تاریخی مهمی در تاریخ کشور ماست، مثل جنگ چالدران و جنگ‌های دیگر که تحولات عظیمی را به ‌دنبال داشتند و باعث شدند ایرانیان، علوم جنگی جدید را فرا بگیرند و به ‌دنبال آن پیروزی خود را در جنگ‌های دیگر رقم بزنند.

منبع: http://www.chtn.ir/